Στις Βρυξέλλες μεταβαίνει ο Κυριάκος Πιερρακάκης, προκειμένου να συμμετάσχει σήμερα και αύριο στις συνεδριάσεις του Eurogroup και του Συμβουλίου Οικονομικών και Δημοσιονομικών Θεμάτων (Ecofin). Οι συζητήσεις αναμένεται να σηματοδοτήσουν μια νέα σελίδα για τους δημοσιονομικούς κανόνες της Ε.Ε., αλλά και για την ενίσχυση της κοινής ευρωπαϊκής άμυνας.
Στο επίκεντρο βρίσκεται η ενεργοποίηση της εθνικής ρήτρας διαφυγής, μια κρίσιμη εξέλιξη που θα επιτρέψει σε 16 κράτη-μέλη, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα, να αυξήσουν τις αμυντικές τους δαπάνες χωρίς να παραβιάζουν τους αυστηρούς κανόνες του Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης. Η ρήτρα αυτή δίνει τη δυνατότητα για ενίσχυση της άμυνας χωρίς να στερηθούν πολύτιμοι πόροι από κοινωνικές παροχές ή αναπτυξιακές πολιτικές.
Ποια η σημασία της «ρήτρας διαφυγής»
Η ρήτρα διαφυγής είναι ένας νέος μηχανισμός που ενεργοποιείται για πρώτη φορά στα χρονικά και επιτρέπει στα κράτη-μέλη να ξοδεύουν περισσότερα χρήματα για την άμυνά τους, χωρίς αυτές οι δαπάνες να υπολογίζονται στους δημοσιονομικούς στόχους που έχουν συμφωνήσει με τις Βρυξέλλες για τον προϋπολογισμό τους.
Στην πράξη, αυτό σημαίνει ότι η Ελλάδα μπορεί να επενδύσει περισσότερα σε εξοπλισμούς, στρατιωτικές υποδομές και προσωπικό, αλλά και να διασφαλίσει περί τα 500 εκατ. ευρώ για νέες παροχές, χωρίς να κινδυνεύει με κυρώσεις και πρόστιμα από την ΕΕ.
Ποιες χώρες αφορά και γιατί
Όπως αναφέρεται στα επίσημα έγγραφα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου «μέχρι στιγμής έχουν αποφασίσει να ζητήσουν την ενεργοποίηση της ρήτρας το Βέλγιο, η Βουλγαρία, η Τσεχία, η Δανία, η Γερμανία, η Εσθονία, η Ελλάδα, η Κροατία, η Λετονία, η Λιθουανία, η Ουγγαρία, η Πολωνία, η Πορτογαλία, η Σλοβενία, η Σλοβακία και η Φινλανδία».
Η ενεργοποίηση της ρήτρας διαφυγής έρχεται μετά τις αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της 6ης Μαρτίου 2025 σχετικά με την ευρωπαϊκή άμυνα» και αποτελεί απάντηση στην απειλή που θέτει «ο επιθετικός πόλεμος της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας και η απειλή που αυτός θέτει για την ευρωπαϊκή ασφάλεια», όπως τονίζεται στα σχετικά κείμενα.
Η περίπτωση της Ελλάδας: 500 εκατ. ευρώ επιπλέον
Για την Ελλάδα, η ενεργοποίηση της ρήτρας έχει ιδιαίτερη σημασία. Η χώρα μας θα αποκτήσει δημοσιονομικό χώρο 500 εκατομμυρίων ευρώ για το 2026, ποσό που αντιστοιχεί στην προγραμματισμένη αύξηση των αμυντικών δαπανών.
Σύμφωνα με τον υπουργό Οικονομικών Κυριάκο Πιερρακάκη «η αύξηση που προβλέπεται από το 2025 στο 2026 είναι περίπου μισό δισ. ευρώ και αυτό αφορά και στις επόμενες χρονιές».
Συγκεκριμένα:
- οι αμυντικές δαπάνες της Ελλάδας αναμένεται να αυξηθούν από 2,2% του ΑΕΠ το 2024, σε 2,3% το 2025 και 2,5% το 2026, ως αποτέλεσμα του νέου Μακροπρόθεσμου Προγράμματος Αμυντικού Εξοπλισμού που καλύπτει την περίοδο 2025-2036. Με τη ρήτρα διαφυγής, η αύξηση στις αμυντικές δαπάνες θα αφαιρείται από τη συνολική αύξηση δαπανών (πχ για μισθούς, συντάξεις, δημόσιες επενδύσεις κλπ) επιτρέποντας να καλυφθούν άλλες ανάγκες, με ποσά αλλιώς θα πήγαιναν όλα στην Άμυνα και μόνον.
- η ρήτρα έχει συγκεκριμένα όρια και χρονικούς περιορισμούς: καλύπτει περίοδο τεσσάρων ετών» (2025-2028), παρέχοντας «μέγιστη ευελιξία έως 1,5% του ΑΕΠ» ετησίως για κάθε χώρα. Το 2028 η ΕΕ θα επανεξετάσει την κατάσταση και ενδέχεται να παρατείνει την ευελιξία εάν οι γεωπολιτικές συνθήκες το απαιτούν». Μέχρι τότε, τα κράτη-μέλη θα πρέπει να έχουν καταφέρει να ενσωματώσουν τις αυξημένες αμυντικές δαπάνες στους κανονικούς τους προϋπολογισμούς κάθε έτους.
- με ειδική συμφωνία, για την Ελλάδα και μόνον, ως έτος βάσης έχει οριστεί το 2024 και όχι το 2021 που ορίστηκε για τις άλλες χώρες (περίοδος πριν την εισβολή στην Ουκρανία). Ο λόγος είναι ότι το 2021 η χώρα μας είχε ήδη υποβληθεί σε μεγάλες δαπάνες για τη φύλαξη των συνόρων στον Έβρο. Σε σύγκριση με τις άλλες χώρες που είχαν χαμηλές αμυντικές δαπάνες ως το 2021, η Ελλάδα θα εμφάνιζε σήμερα μείωση και όχι αύξηση στις δαπάνες για εξοπλιστικά. Συνεπώς η κυβέρνηση δεν θα είχε κανένα επιπλέον περιθώριο για παροχές, με βάση την ρήτρα διαφυγής.
Τι καλύπτει η ρήτρα
Η ευελιξία αφορά τόσο επενδυτικές όσο και τρέχουσες δαπάνες που σχετίζονται με την άμυνα:
· Αγορές στρατιωτικού εξοπλισμού (πλοία, αεροσκάφη, άρματα μάχης, όπλα, συστήματα αντιαεροπορικής άμυνας)
· Κατασκευή και αναβάθμιση στρατιωτικών υποδομών (στρατιωτικές βάσεις, αποθήκες όπλων, δίκτυα επικοινωνιών)
· Μισθοδοσία, προσλήψεις και εκπαίδευση στρατιωτικού προσωπικού
· Έρευνα και ανάπτυξη στον τομέα της άμυνας (νέα τεχνολογία, τεχνητή νοημοσύνη, drones)
«Πρωταθλητής» η Ελλάδα
Η Ελλάδα βρίσκεται σε μοναδική θέση: μαζί με την Πολωνία είναι οι μόνες χώρες που βρίσκεται σταθερά κάθε χρόνο στις πρώτες θέσεις των χωρών του ΝΑΤΟ ως προς τις αμυντικές τους δαπάνες. Τα τελευταία χρόνια δαπανά σταθερά πάνω από το 3% του ΑΕΠ σε αμυντικές δαπάνες, όταν άλλες ευρωπαϊκές χώρες κινούνται πολύ κάτω από τον στόχο του 2%.
Άμεσες Επιπτώσεις
Η ενεργοποίηση της ρήτρας θα έχει πολλαπλές επιπτώσεις στην καθημερινότητα:
1. Ενίσχυση της Εθνικής Ασφάλειας: περισσότερα χρήματα για εξοπλισμούς και προσωπικό σημαίνουν καλύτερη προστασία των συνόρων
2. Οικονομική ανάπτυξη: οι αμυντικές δαπάνες τροφοδοτούν την εγχώρια βιομηχανία και δημιουργούν θέσεις εργασίας
3. Δημοσιονομική ευελιξία: η κυβέρνηση αποκτά περισσότερο χώρο για άλλες πολιτικές
Όπως τονίζεται στα επίσημα έγγραφα του Ecofin, η χρήση της ευελιξίας «θα συμβάλει σημαντικά στην ενίσχυση της ασφάλειας της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της προστασίας των πολιτών μας ενισχύοντας παράλληλα τη συνολική αμυντική ετοιμότητά της, μειώνοντας τις στρατηγικές εξαρτήσεις της, αντιμετωπίζοντας τα κρίσιμα κενά δυνατοτήτων της και ενισχύοντας προσηκόντως την ευρωπαϊκή τεχνολογική και βιομηχανική βάση στον τομέα της άμυνας».
